آیا تا به حال فکر کرده‌اید که آیا ماهی‌ها و کوسه‌ها می‌خوابند؟ اگرچه آن‌ها چشمان خود را نمی‌بندند یا مانند انسان‌ها در تختخواب جمع نمی‌شوند، اما بسیاری از موجودات زیرآبی به شیوه‌های منحصر به فرد خود استراحت می‌کنند. در این مقاله، به بررسی نحوه «خواب» ماهی‌ها و کوسه‌ها می‌پردازیم و تفاوت کلیدی بین عادات استراحت آن‌ها و فرآیندی به نام ((RAM VANTILATION)) که من در این مقاله به آن تهویه رم میگویم  را توضیح می‌دهیم.

 خواب در ماهی‌ها چیست؟  

خواب در ماهی‌ها با خواب انسان یکسان نیست. ماهی‌ها پلک ندارند، بنابراین نمی‌توانند چشمان خود را ببندند، و امواج مغزی مربوط به «خواب عمیق» در انسان را نیز تجربه نمی‌کنند. در عوض، آن‌ها وارد حالتی از ((بی‌تحرکی آرامش‌بخش))می‌شوند. در این حالت:  

1- کاهش سرعت:  ماهی‌ها فعالیت شنا کردن را کاهش داده و در جای خود شناور می‌مانند یا در کف دریا ساکن می‌شوند.  
2- کاهش هوشیاری: واکنش آن‌ها به تهدیدها (مانند شکارچیان) کمی کند می‌شود.  
3- کاهش متابولیسم: مصرف انرژی کاهش می‌یابد، مشابه نحوه صرفه‌جویی انسان در انرژی هنگام خواب.  

برای مثال، ((ماهی طوطی))  شب‌ها در شکاف‌های مرجانی پنهان شده و خود را در یک «کیسه خواب» مخاطی می‌پوشاند تا از خود محافظت کند.

 کوسه‌ها: آیا آن‌ها می‌خوابند؟  

مطالعه کوسه‌ها پیچیده‌تر است. بیشتر کوسه‌ها برای زنده ماندن باید به شنا کردن ادامه دهند، زیرا به ((تهویه دائم)) متکی هستند (که در ادامه توضیح خواهیم داد!). با این حال، برخی کوسه‌ها برای مدت کوتاهی استراحت می‌کنند:  

1- کوسه‌های فعال:
  (مانند کوسه سفید بزرگ) هرگز به طور کامل از حرکت نمی‌ایستند. آن‌ها وارد حالتی از ((سر خوردن آرام)) می‌شوند که در آن سرعت خود را کاهش داده و اجازه می‌دهند جریان اقیانوس آن‌ها را حمل کند. فعالیت مغزی آن‌ها کاهش می‌یابد، اما همچنان در حرکت هستند.  
2-کوسه‌های کفزی: 
(مانند کوسه پرستار) می‌توانند با دراز کشیدن در کف دریا، آب را از روی آبشش‌های خود پمپاژ کنند. این توانایی به آن‌ها اجازه می‌دهد به طور کامل استراحت کنند.

RAM MANTILATION یا دائم  التهویه چیست؟  

دائم التهویه روشی است که کوسه‌ها (و برخی ماهی‌ها مانند خانواده تُن ماهیان) برای تنفس استفاده می‌کنند. برخلاف انسان‌ها که هوا را فعالانه به داخل می‌کشند، این جانوران به حرکت رو به جلو متکی هستند تا آب غنی از اکسیژن را از روی آبشش‌های خود عبور دهند. اگر آن‌ها از حرکت بایستند، جریان آب قطع شده و نمی‌توانند اکسیژن دریافت کنند.  

• نکات کلیدی درباره تهویه رم
    - این فرآیند خواب نیست، بلکه یک مکانیسم بقاست.  
    - کوسه‌هایی که از دائم التهویه استفاده می‌کنند، حتی برای استراحت نیز نمی‌توانند حرکت را متوقف کنند.  
    - برخی کوسه‌ها دائم التهویه را با  ((پمپاژ دهانی))،  (استفاده از عضلات دهان برای عبور آب از آبشش‌ها) ترکیب می‌کنند. این کوسه‌ها می‌توانند برای مدت کوتاهی استراحت کنند.

✅ تفاوت بزرگ بین خواب ماهی های معمولی  و  دائم التهویه   
تفاوت اصلی در  انتخاب و نیاز به اکسیژن  نهفته است:  
- خواب ماهی های معمولی: ماهی‌ها انتخاب می‌کنند استراحت کنند. آن‌ها می‌توانند حرکت را متوقف کنند، زیرا به دائم التهویه وابسته نیستند. آن‌ها اکسیژن را با «تنفس دهانی» یا ماندن در آب جاری دریافت می‌کنند.
 
- دائم التهویه: بعضی از ماهی و کوسه‌ها باید برای تنفس همیشه به حرکت ادامه دهند. حتی اگر مغز آن‌ها استراحت کند، بدن‌شان نمی‌تواند کاملاً بی‌حرکت بماند.  

از ماهی های دائم التهویه در ایران میتوتن به ماهی شیر و ماهیان خانواده تن اشاره کرد، آنها هیچوقت برای استراتحت از حرکت باز نمیایستند!  

✅مقایسه:  
- یک ماهی در حال خواب مانند یک ماشین پارک شده است.  
- یک کوسه با تهویه رم مانند موتوری در حال کار است—فعال نیست، اما خاموش نمی‌شود.

✅ چرا این موضوع اهمیت دارد؟  
درک نحوه استراحت جانوران دریایی به حفاظت از آن‌ها کمک می‌کند. برای مثال:  
- کوسه‌هایی که نیاز به شنا مداوم دارند، در برابر تورهای ماهیگیری یا اختلال در زیستگاه آسیب‌پذیرترند.  
- ماهی‌هایی که در صخره‌های مرجانی می‌خوابند، برای استراحت ایمن به سلامت این صخره‌ها وابسته هستند.

نکته جالب: برخی کوسه‌ها مانند  ((کوسه گرینلند))  ممکن است بیش از ۴۰۰ سال عمر کنند! تصور کنید چند سال خوابیده‌اند!